Cốt truyện

Phù thủy bóng tối ác độc và quyền năng nhất lịch sử, Chúa tể Voldemort, đã ám sát vợ chồng James Potter và Lily Potter nhưng biến mất bí ẩn sau khi không giết được con trai nhỏ của họ là Harry. Trong khi thế giới phù thủy ăn mừng sự sụp đổ của đế chế Voldemort, giáo sư Albus Dumbledore, giáo sư McGonagall và người lai khổng lồ Rubeus Hagrid đã gửi đứa trẻ mồ côi mới một tuổi đến cho gia đình người Muggle gắt gỏng và lạnh lùng, Vernon và Petunia Dursley cùng với con trai của họ là Dudley chăm sóc. Trong mười năm sống ở căn nhà số 4 phố Privet Drive, Harry liên tục bị vợ chồng Vernon lạm dụng cũng như bị đứa con trai hư hỏng của họ là Dudley bắt nạt. Cuộc đời của Harry thay đổi vào đêm sinh nhật thứ 11 khi cậu nhận được thư nhập học tại trường Ma thuật và Pháp thuật Hogwarts, do người lai khổng lồ Rubeus Hagrid chính tay gửi cho cậu. Trước đó nhiều bức thư Hagrid gửi cho Harry đều bị vợ chồng Vernon và Petunia phá hủy.

Hagrid giới thiệu Harry vào thế giới phù thủy khi đưa cậu tới một con phố bí mật ở Luân Đôn gọi là Hẻm Xéo, nơi cậu được tặng món quà sinh nhật là chú cú trắng "Hedwig" cũng như nhiều dụng cụ học tập. Sau đó Hagrid dẫn Harry đến ngân hàng phù thủy Gringotts, nơi ông tiết lộ về tài sản thừa kế từ cha mẹ quá cố của Harry trong hầm của cậu. Tại đây, cậu rất ngạc nhiên khi biết mình nổi tiếng đến mức nào trong giới phù thủy, có người còn đặt biệt danh cho cậu là "cậu bé sống sót". Một tháng sau, Harry rời nhà Dursley để bắt chuyến tàu tốc hành Hogwarts từ sân ga 9¾, một địa điểm bí mật đưa cậu tới Hogwarts ở nhà ga ngã tư vua. Trên tàu, cậu nhanh chóng kết thân với hai người bạn cùng học năm nhất là Ron Weasley và Hermione Granger, một cô bé hợm hĩnh và tỏ ra hứng thú với phép thuật, khiến hai cậu bé lúc đầu không ưa gì cô. Tại đây, Harry cũng trở thành kẻ thù với bạn học cùng năm nhất khác là Draco Malfoy vì Draco tỏ ra thành kiến với Ron về những khó khăn tài chính của cậu bạn mình, nên Harry cũng từ chối lời đề nghị "kết bạn" của Draco.

Khi bước chân vào Hogwarts, các học sinh năm nhất được chiếc Nón Phân loại xếp vào Nhà phù hợp nhất với tính cách của từng người; bốn Nhà lần lượt là Gryffindor, Slytherin, Hufflepuff và Ravenclaw. Khi nghe Ron kể về danh tiếng của Nhà Slytherin gắn với những phù thủy bóng tối tiềm năng, Harry đã thuyết phục Nón Phân loại đưa cậu vào Nhà Gryffindor, dù trước đó Chiếc Nón tuyên bố rằng cậu có tiềm năng phát triển ở Slytherin. Buổi lễ phân loại kết thúc khi Harry, Hermione và Ron được phân vào Nhà Gryffindor, trong khi Draco được phân vào Nhà Slytherin giống như gia đình mình trước kia.

Khi bắt đầu nhập học tại Hogwarts, Harry phát hiện tài năng thiên bẩm về cưỡi chổi bay và được chọn làm Tầm thủ trong đội Quidditch (một môn thể thao thi đấu chơi trên không trung của phù thủy) của nhà Gryffindor. Cậu cũng không ưa Severus Snape, giáo viên dạy môn Độc dược kiêm chủ nhiệm nhà Slytherin; ông luôn tỏ thái độ thiên vị cho thành viên của Slytherin cũng như liên tục tìm kiếm cơ hội để phạt Harry và bạn bè của cậu. Malfoy đã lừa Harry và Ron tham gia một trận giao đấu phù thủy tại phòng truyền thống để dụ hai cậu lẻn khỏi phòng vào ban đêm, đồng thời bí mật tiết lộ cho thầy Flich về chuyện này. Sau nỗ lực ngăn cản hai cậu không thành, Hermione buộc phải đi cùng vì bị khóa ngoài ký túc xá và Bà Béo, người phụ nữ bảo vệ lối vào ký túc xá của Nhà Gryffindor, đang đi dạo. Harry, Ron và Hermione tìm thấy Neville đang ngủ trên sàn nhà ở bên ngoài vì cậu quên mất mật khẩu phòng sinh hoạt chung. Khi cả bọn đến phòng truyền thống thì không thấy Malfoy đâu cả và Flich đột nhiên bước vào phòng tìm họ. Cả bọn chạy trốn và cuối cùng tìm đến một cánh cửa bị khóa, Hermione liền mở cửa với câu thần chú đơn giản. Bốn đứa phát hiện ra một con chó ba đầu đang đứng canh một chiếc cửa sập trong khu vực cấm của trường.

Năm học đang yên bình thì bị gián đoạn khi một con quỷ khổng lồ xổng ra và đi vòng quanh trường. Khi Harry và Ron tìm Hermione để cảnh báo về con quỷ thì vô tình đụng mặt nó tại nhà vệ sinh nữ, nơi Hermione đang khóc trong đó vì Ron đã thốt ra một lời nhận xét khó chịu về cô bé. Tuy nhiên hai cậu đã kịp thời giải cứu Hermione và hạ gục con quỷ khổng lồ, từ đó cô bé và hai cậu bạn trở thành tri kỷ của nhau. Khi phát hiện vết thương ở chân của Snape, cùng với những sự kiện gần đây thì đám bạn ngày càng nghi ngờ Snape đang tìm cách đột nhập vào cửa sập. Hermione đã cấm hai cậu bạn điều tra vì sợ bị đuổi học, thay vào đó cô bé muốn Harry chú ý nhiều hơn đến trận đấu Quidditch đầu tiên của cậu. Trận đấu diễn ra tốt đẹp cho đến khi chổi của cậu bị chao đảo giữa không trung và suýt hất văng cậu xuống đất. Điều này khiến Hermione nghi ngờ Snape chơi xấu khi thấy ông hành xử kì quặc. Sau khi dư âm của trận thắng giảm bớt, vào dịp Giáng Sinh, Harry nhận được một chiếc Áo choàng Tàng hình từ một người giấu tên nói rằng nó từng thuộc về cha cậu. Sử dụng chiếc áo để khám phá trường vào ban đêm và điều tra đồ vật bí ẩn giấu dưới cửa sâp, cậu vô tình phát hiện ra Tấm gương Ảo ảnh, nơi Harry nhìn thấy cha mẹ của mình, mong ước sâu thẳm của cậu trở thành sự thật.

Trong một chuyến thăm đến ngôi nhà nhỏ của Hagrid ở chân đồi, Harry, Ron và Hermione tìm thấy một tờ báo cho biết đã có một vụ trộm ở hầm Gringotts — cùng nơi mà Harry và Hagrid đã ghé qua trong khi mua dụng cụ học tập. Nhờ lời nói bất cẩn từ Hagrid, Harry và đám bạn bắt đầu tìm kiếm một vật cất giữ trong trường là hòn đá giả kim, do một người bạn cũ của cụ Dumbledore là Nicolas Flamel tạo ra. Đá giả kim giúp người dùng nó trở nên bất tử cũng như có thể biến kim loại thành vàng nguyên chất. Một nhân mã mà Harry gặp trong rừng cũng thông báo với cậu rằng âm mưu đánh cắp đá giả kim do một kẻ điều khiển không ai khác chính là Voldemort, hắn sẽ sử dụng nó để tái tạo lại cơ thể và trở lại thống trị. Khi cô McGonagall thông báo rằng cụ Albus Dumbledore đã rời Hogwarts tới Luân Đôn, bộ ba lo sợ rằng sắp có một vụ trộm hòn đá giả kim và quyết định cùng đi xuống cửa sập để bảo vệ nó.

Sau khi xuống cửa sập, Harry, Ron và Hermione gặp phải một loạt chướng ngại vật, mỗi thử thách đòi hỏi kĩ năng của một trong ba người. Hermione đã giải cứu cả bọn khỏi Tấm lưới sa tăng đang cuốn chặt chúng bằng phép tạo lửa. Sau đó Ron cũng hi sinh thân mình để giúp cả bọn giành chiến thắng trong ván cờ phù thủy. Khi chỉ còn một mình Harry bước tới căn phòng cuối cùng, cậu phát hiện Quirinus Quirrell, giáo viên dạy môn Phòng chống Nghệ thuật Hắc ám. Sau đó cậu cũng hiểu ra chính Quirrell là kẻ đã ngầm đọc thần chú để hại cậu trong trận Quidditch và cũng là người thả bọn quỷ khổng lồ vào trường. Ngay từ đầu Snape đã luôn cố gắng bảo vệ Harry nhưng cậu luôn hiểu lầm thầy. Lúc bầy giờ Quirrell tháo khăn xếp đầu và để lộ ra khuôn mặt ở phía sau đầu, đó chính là khuôn mặt của Voldemort đã nhập hồn. Voldemort muốn vượt qua chướng ngại cuối cùng - Tấm gương Ảo ảnh và bắt Harry đứng nhìn vô tấm gương. Cậu nhìn thấy chính mình đang lấy viên đá từ trong túi ra và để nó lại đó, rồi cậu cảm thấy viên đá được thả vào chính túi quần của mình. Khi Quirrell cố gắng đoạt lấy hòn đá và giết Harry, da của hắn bị phồng rộp khi chạm vào da cậu và Harry nhanh tay nắm lấy mặt Quirrell thiêu sống hắn.

Harry tỉnh lại trong bệnh xá của trường. Cụ Dumbledore giải thích khi Harry còn nhỏ, cậu đã sống sót sau cuộc tàn sát của Voldemort bởi mẹ cậu đã hi sinh thân mình để cứu cậu, để lại một phép thuật bảo vệ đầy quyền năng trong máu cậu. Đó chính là nguyên nhân cậu có thể thiêu chết Quirrell, kẻ bị Voldemort nhập hồn với lòng tham và sự thù hận. Cụ cũng tiết lộ rằng chính cụ là người gửi cho Harry chiếc Áo choàng Tàng hình của cha cậu, và hiện giờ Quirrell đã bị tiêu diệt cũng như Viên đá bị phá hủy. Trong bữa tiệc cuối năm, cụ Dumbledore tặng thưởng 50 điểm/người cho Ron và Hermione, 60 điểm cho Harry và 10 điểm cho Neville để giúp nhà Gryffindor giật cúp Nhà ngay trước mũi Slytherin. Cuối truyện Harry tạm biệt hai người bạn để trở về Privet Drive để tận hưởng niềm vui và sự yên bình trong kì nghỉ hè.

Nhân vật chính

• Harry Potter là một đứa trẻ mồ côi, được Rowling miêu tả là "một cậu nhóc mảnh khảnh, tóc đen, đeo kính và không hề biết mình là một phù thủy."[2] Rowling đã phát triển các tình tiết và tính cách nhân vật để chứng minh Harry vượt lên hoàn cảnh như thế nào và cuộc sống cậu đã được giải thoát ra sao.[3] Ngoài chương đầu tiên, những sự kiện trong cuốn sách còn diễn ra trước và trong năm sau sinh nhật thứ mười một của Harry. Cuộc tấn công của Voldemort đã để lại một vết sẹo hình tia chớp trên trán của Harry, nó gây đau đớn cho cậu mỗi lần Voldemort xuất hiện. Harry có tài năng thiên bẩm về Quidditch và cậu đã trở thành học sinh năm nhất đầu tiên có vị trí trong đội hình thi đấu.
• Ron Weasley là cậu nhóc bằng tuổi Harry, Rowling miêu tả cậu là người bạn thân nhất, "luôn có mặt mỗi khi bạn cần cậu ấy."[4] Cậu có tàn nhang trên mặt, tóc đỏ và khá cao. Cậu lớn lên trong một gia đình phù thủy thuần chủng phúc hậu có bảy người con, cậu là con thứ sáu. Lòng trung thành và can đảm của cậu khi đối mặt trong trò chơi cờ vua đóng vai trò quan trọng trong việc tìm ra Hòn đá phù thủy.
• Hermione Granger, con gái của một gia đình người Muggle, là một cô bé thích chỉ huy, ghi nhớ gần hết những lí thuyết trong sách giáo khoa trước khi bắt đầu kì học. Rowling miêu tả Hermione là một nhân vật "thẳng thắn, lương thiện và tư duy logic",[5] với "rất nhiều bất an và nỗi sợ hãi thất bại to lớn ẩn dưới sự miệt mài của mình." Mặc dù cô luôn giúp Harry và Ron thoát khỏi rắc rối bằng cách rầy la, cô lại trở thành bạn thân của hai cậu sau khi họ cứu cô khỏi một con quỷ. Kĩ năng phân tích và phép thuật của cô đóng vai trò quan trọng để tìm ra Hòn đá Phù thủy. Cô có mái tóc nâu dày và hàm răng hô lớn.
• Neville Longbottom là một cậu bé mập, thiếu tự tin và rất đãng trí nên bà cậu phải đưa cho cậu một quả cầu gợi nhớ, mặc dù cậu không thể nhớ tại sao. Khả năng phép thuật của Neville rất yếu và xuất hiện đúng lúc để cứu mạng cậu lúc tám tuổi. Mặc dù rất nhút nhát, Neville sẽ chiến đấu với bất cứ kẻ thù nào sau khi được khuyến khích hoặc khi cậu nghĩ rằng điều đó quan trọng và đúng lẽ phải.
• Rubeus Hagrid là một người lai khổng lồ có chiều cao 12 foot (3,7 m), với bộ tóc và râu đen rối. Ông bị đuổi khỏi Hogwarts và đũa phép của ông bị gãy một nửa nên không bao giờ sử dụng đũa phép nữa, tuy nhiên giáo sư Dumbledore vẫn để ông là người giữ rừng của trường, một công việc cho phép ông thoải mái tiếp cận và âu yếm những sinh vật huyền bí dù là nguy hiểm nhất. Hagrid hết mực trung thành với cụ Dumbledore và nhanh chóng trở thành bạn thân Harry, Ron và Hermione, nhưng tính bất cẩn khiến ông không đáng tin cậy.
• Giáo sư Albus Dumbledore là một người đàn ông cao và gầy, đeo cặp kính hình bán nguyệt và có mái tóc bạc cùng bộ râu quấn vào dây lưng. Ông là hiệu trưởng Hogwarts và có lẽ là nỗi sợ duy nhất của chúa tể Voldemort. Dumbledore, tuy nổi tiếng vì những thành tựu trong giới phép thuật, lại thường không quan tâm mấy đến những lời tán dương, dù ông tự nhận thức được về khả năng của mình. Rowling miêu tả ông là "hình mẫu của sự lương thiện".[6]
• Giáo sư McGonagall là một bà giáo cao ráo, trông nghiêm nghị, tóc bà bới thành một búi chặt. Bà dạy môn Biến hình và thỉnh thoảng lại tự biến mình thành một con mèo. Bà là Phó hiệu trưởng kiêm Chủ nhiệm Nhà Gryffindor, và theo như tác giả, "bên dưới bộ dạng cộc cằn đó" có "một chút yếu đuối già nua".[7]
• Petunia Dursley, là dì ruột của Harry, chị của Lily, là một người đàn bà "ốm nhom" "với một cái cổ dài gấp đôi bình thường, rất tiện cho bà nhóng qua hàng rào để dòm ngó nhà hàng xóm". Bà gọi người chị phù thủy của mình là "đồ đồng bóng" và "giả đò rằng mình chẳng có chị em nào hết".
• Vernon Dursley là chồng của dì Petunia Dursley, là người đàn ông có thân hình nặng nề cao lớn nhưng ông ta lại dễ bị ám ảnh bởi những điều dị thường.
• Dudley là anh họ của Harry Potter. Nó "mập ú", "ghét thể thao" ngoại trừ "môn thể thao đấm đá người khác", và "cái bao cát mà Dudley khoái nhất là Harry".
• Draco Malfoy là một thằng bé có "gương mặt nhọn nhợt nhạt" với một chất giọng có "âm điệu nhừa nhựa chán ngắt". Thằng bé hay khoe khoang về tài chơi Quidditch, và khinh miệt bất cứ ai không có dòng máu phù thủy thuần khiết  – hoặc những phù thủy không cùng quan điểm với nó. Ba má nó từng ở dưới trướng Voldemort, nhưng đã ngay lập tức đổi phe khi Chúa tể Hắc ám biến mất, nói rằng họ bị "bỏ bùa". Draco thách đấu với Harry Potter, nhưng nó không đến chỗ hẹn mà lén báo cho thầy giám thị Filch hòng khiến cho Harry và đám bạn gặp rắc rối.
• Oliver Wood là đội trưởng đội bóng Quidditch Nhà Gryffindor của Harry. Anh chơi ở vị trí Thủ quân.
• Giáo sư Quirrell là người đàn ông cà giật và cà lăm. Ông dạy môn Phòng chống Nghệ thuật Hắc ám. Được cho là người có "trí tuệ phi thường", nhưng thần kinh ông bị tổn hại khi gặp phải ma cà rồng. Quirrell đội khăn vành để che đi gương mặt Voldemort ở phía sau đầu khi hắn nhập xác vào ông ta.
• Giáo sư Snape, "có mái tóc đen nhờn bóng, mũi khoằm, da tái xám", giảng dạy môn Độc dược, nhưng ông rất mong muốn được dạy Phòng chống Nghệ thuật Hắc ám. Thầy Snape đặc biệt thiên vị học sinh Nhà Slytherin, những học sinh thầy chủ nhiệm nhưng lại tranh thủ cơ hội để làm bẽ mặt học sinh khác, đặc biệt là Harry. Nhiều sự cố, bắt đầu là cơn đau thốn nơi vết sẹo trên trán Harry trong tiệc khai giảng, khiến cho bọn Harry cứ nghĩ thầy Snape là tôi tớ của Voldemort.
• Argus Filch, giám thị của trường, người biết rõ mọi hành lang bí mật của trường hơn bất kì ai, có lẽ chỉ sau cặp song sinh nhà Weasley. Ông có một con mèo tên là Bà Norris, trợ thủ đắc lực cho Filch lùng bắt những học sinh vi phạm luật lệ nhà trường.

Những nhân viên và giáo viên khác trong trường gồm có: Giáo sư Pomona Sprout, giáo viên dạy môn Thảo dược học và chủ nhiệm Nhà Hufflepuff, bà có thân hình khá mập; Giáo sư Filius Flitwick, giáo viên dạy môn Bùa chú và chủ nhiệm Nhà Ravenclaw, ông có thân hình nhỏ bé và dễ bị kích động; Giáo sư Binns, giáo viên dạy môn Lịch sử Phép thuật, ông là một hồn ma nhưng dường như chẳng bao giờ để ý rằng mình đã chết; Cô Hooch, huấn luyện viên môn Quidditch tuy là một người nghiêm khắc nhưng dạy rất có phương pháp và chu đáo. Ngoài ra có yêu tinh Peeves thường đi quanh lâu đài để trêu học sinh và gây rắc rối ở bất cứ nơi nào có thể.

Trong truyện, Rowling giới thiệu một dàn nhân vật chiết trung. Nhân vật đầu tiên được giới thiệu là dượng của Harry, Vernon Dursley. Hầu hết các hành động đều tập trung vào nhân vật anh hùng cùng tên Harry Potter, một đứa trẻ mồ côi thoát khỏi tuổi thơ khốn khố với gia đình nhà Dursley. Rowling tưởng tượng cậu là "một cậu nhóc mảnh khảnh, tóc đen, đeo kính và không hề biết mình là một phù thủy";[2] bà cũng cho biết đã truyền tải nỗi đau mất mẹ từ bản thân mình sang cậu. Trong sách, Harry kết thân với hai người bạn là Ronald Weasley và Hermione Granger. Rowling miêu tả Ron là người bạn thân nhất, "luôn có mặt mỗi khi bạn cần cậu ấy".[4] Cô còn miêu tả Hermione là một nhân vật "thẳng thắn, lương thiện và tư duy logic"[5] với "rất nhiều bất an và nỗi sợ hãi thất bại to lớn ẩn dưới sự học gạo miệt mài của mình".[5]

Rowling cũng tưởng tượng một dàn diễn phụ là người lớn. Hiệu trưởng trường Hogwarts là Albus Dumbledore, một vị phù thủy quyền năng nhưng tốt bụng, người dần trở thành bạn tri kỷ của Harry trong truyện. Rowling miêu tả ông là "hình mẫu của sự lương thiện".[6] Cánh tay phải của ông là một nhà giáo nghiêm nghị Minerva McGonagall, nhân vật mà theo như tác giả miêu tả, "bên dưới bộ dạng cộc cằn đó" có "một chút yếu đuối già nua".[7] Ngoài ra còn có các nhân vật người lai khổng lồ thân thiện Rubeus Hagrid và thầy giáo nham hiểm Severus Snape.[8] Giáo sư Quirrell cũng xuất hiện trong tiểu thuyết.

Những nhân vật phản diện chính là Draco Malfoy, bạn học cùng lớp với Harry có tính trịch thượng và hay bắt nạt;[9] và Chúa tể Voldemort, phù thủy độc ác và quyền năng, bị lìa hồn khỏi xác khi hắn cố giết Harry lúc bé. Theo một cuộc phỏng vấn với Rowling vào năm 1999, bà cho biết nhân vật Voldemort được tạo ra giống như một nét tương phản văn học với Harry, và Rowling đã cố tình không viết rõ ràng về phần tiền truyện của Harry lúc đầu: